همراز

افغانستان تنها کشوری است که همسان با ایران، همچنان تقویم باستانی را حفظ کرده و گردش سال را بر اساس تقویم هجری خورشیدی جشن می گیرند. جشن نوروز در افغانستان «نـَوروز»(Nawruz) نامیده می شود.

آرامگاه منسوب به حضرت علی در شهر مزار شریف که یکی از زیارتگاه های مهم افغانستان است، هر سال محل برگزاری جشن سال نو که به آن «مِیله نوروز» یا «میله گل سرخ» گفته می شود می باشد. مهمترین بخش از آیین سال نو در بین ساکنان این منطقه مراسم  برافراشتن عَلمَ منسوب به حضرت علی یا به زبان دری «ژنده سخی» است.

عکس ها از جاوید نیکپور

برگزاری نوروز در مزار شریف با مقدماتی همراه است. از چند روز قبل ازآغاز سال نو (روز حَمَل) برخی از مردم اقغانستان به تهیه ی «سمنک»(سمنو)، «هفت میوه» و «هفت شربت» می پردازند.
در گذشته پختن سمنو در بیشتر مناطق به صورت دسته جمعی و توسط زنان انجام می شده ولی در سال های اخیر و به خصوص در زمان جنگ و حکومت طالبان سمنک بندرت تهیه می شود.

سنت مهم دیگر نوروزی، تهیه ی هفت میوه است که ترکیبی است از هفت میوه ی خشک آب انداخته که آن را گاهی نیز شیرین می کنند.
مراسم نوروز افغانستان در سده های گذشته رنگی کاملا مذهبی یافته و بیشترین قسمت آن به ستایش امام علی اختصاص دارد به همین علت در روز اول فروردین تعداد زیادی دراویش در صحن حرم و خیابان های اطراف آن حضور یافته و به ذکر حضرت علی می پردازند.

مراسم نوروز با سخنرانی های سیاسی - اجتماعی و مذهبی و برافراشتن عَلمَ بزرگی به بلندی 20 متر برگزار می شود. برافراشتن این بیرق به منزله ی آغاز سال نو است که با حضور انبوه مردم و مقامات سیاسی - نظامی انجام می گیرد. این عََلمَ به مدت چهل روز افراشته باقی می ماند. از این رو برخی می گویند مراسم نوروز مزار شریف یک مراسم چهل روزه است.

«مولوی عبد الولی انصاری» یکی از مسوولین حرم مزار شریف به این پرسش که نوروز از چه زمانی در شمال افغانستان به شکل امروزین درآمده پاسخ می دهد :
«این ژَنده مولا قدمت تاریخی دارد. سال های مدیدی است، بیش از سد سال، سد و بیست سال است که همه ساله به همین منوالی که می بینید ادامه دارد ... روز نوروز، از خاطر اینکه حضرت علی سلام الله در اینجا فیوضات خاصی دارد. فیوضات شان در این روز، روز حمل، به اعتبار کثرت وجود نفوس مردم که از همه جا می آیند، میله را ترتیب می دهند، طوری که از اول بود همین قسم رواج یافته است. دراین 200 - 300 سال روضه (حرم) هم که نبود در اینجا نفر می آمد، اینجا را به نام «تل خیران» می گفتند. این روضه ی شریف در 700 سال پیش، در زمان پادشاه های گذشته برپا شد و بنا شد. [ اما ] این هم که نبود یک جایی بود که مردم آنجا جمع می شدند. کسی که کور بود بینا می شد و کسی که مریض بود شفا می یافت ... همین رقم بود و کسی نمی دانست که چه شخصییت است و بالاخره در زمان سلطان حسین بایقرا کشف شد که این حضرت علی صاحب است.»

بر طبق گفته های آقای انصاری مردم حتی پیش از ایجاد حرم که به آن روضه ی شریف گفته می شود در محلی به نام «تل خیران» که در نزدیکی همین حرم امروزی بوده است جشنی برگزار می شده است؛ اگرچه در آن زمان بیرق افراشته نمی شد :
«... «نایب اعلم خان» یکسد و بیست سال قبل از طرف «امیر عبدالرحمن» والی ولایت همین جا [ بلخ ] بود. امیر عبدالرحمن خان پادشاه همه ی افغانستان بود. در آنجا تا آن زمان بیرق این طور بالا نمی شد. ولی مردم خیمه ها آراسته می کردند و محفل ها آراسته می کردند، شیرینی خوری ها می کردند، نان ها مصرف می کردند و خیرات ها می کردند. به همین قسم یک میله بود. «میله عَنعَنوی»(سنتی) که هزاران نفر می آمدند و لک ها (سدهزار) نفر می آمدند. در زمان «حبیب الله خان» به استشاره بعضی از فضلا از هرات و مثلا شاگردهای مولانا جامی صاحب (عبدالرحمن جامی) و غیره گفتند شما بیرق را بالا کنید زیرا که حضرت شیر خدا بیرق دار رسول الله است. بعد بیرق را به اینها دادند و این بیرقش تا قیامت باید بلندش کنند. بعد از آن چوب آن را امیر عبدالرحمن از بخارا خواست، یک چوب قوی هست که هیچ خراب نمی شود و حالا هم سد سال هم مانده و خراب نمی شود ...»

بنا به گفته های عبدالولی انصاری از آن زمان صحن این حرم برای مردم شمال افغانستان به محل برگزاری جشن «میله گل سرخ» تبدیل شد. در بین مردم منطقه این اعتقاد وجود دارد که بیمارانی که شب نوروز را در روضه (حرم) بسر می برند می توانند شفا یابند. بدین سبب امروزه در شب عید نوروز بعضی از بیماران در اتاق های مخصوصی که به «شفا خانه» معروف است سکنی می گزینند.

مراسم اصلی نوروز مزار شریف با بر افراشتن بیرق به پایان می رسد، ولی دید و بازدید نوروزی در مزارشریف با وسعتی کمتر از دید و بازدیدهای نوروزی در ایران ادامه می یابد. مردم شمال افغانستان از میهمانان خود با «هفت میوه» و «هفت شربت» که قبلا آماده کرده اند پذیرایی می کنند. در حاشیه ی جشن نوروز در مزارشریف مسابقات کشتی، بزکشی (اسب دوانی) و سرگرمی های دیگر نیز انجام می شود.

براساس شواهد تاریخی در گذشته در مراسم میله گل سرخ مردم و بخصوص زنان به طور دسته جمعی در گلزارها و دشت ها گردش می کردند و دف می نواختند. مراسمی که با شکلی دیگر تا 50 - 60 سال پیش در آسیای میانه (بخصوص در بخارا، سمرقند، خجند، تاشکند، اسفره و بعضی نقاط دیگر رواج داشته و به نام «جشن گل سرخ»، «جشن گل لاله» یا با نام ازبکی آن «قزل گل سیلی» معروف بوده است. نام این جشن ها و شیوه ی برگزاری آنها در یاداشت های محققین و مسافرین نیز به چشم می خورد. جشن گل سرخ حتی در اصفهان نیز دیده شده و «پیترو دلا وله» جهانگرد ایتالیایی که در عصر هفدهم میلادی در این شهر بوده، به آن اشاره می کند.